Hommels en bijen

Dit is denk de bekendste hommel, de dikzak met het witte achterste en twee gele strepen. Ze behoort echter tot de zgn. aardhommel-groep, samen met de veldhommel, de grote veldhommel en de wilgenhommel, vier nauw verwante soorten.
De aardhommel heeft een okergele band over het borststuk en over het voorste stuk van het achterlijf en een witte achterlijfspunt. De koningin is zo'n 20-23 mm., de werksters 11-17 mm., en de mannetjes 14-16 mm. De koningin kruipt in de herfst weg om te overwinteren, ze blijft als enige over. Na de winter voedt ze zich met nectar en begint ze een nieuw nest, bv. in een oud muizenhol. Vanaf april zijn de werksters te zien die uit de eerste eitjes gekomen zijn, zij helpen verder met het nest, en vanaf juli komen de mannetjes en de jonge koninginnen.
De hommelkoningin op de foto drinkt suikerwater wat ik haar gegeven had, ik had haar vrijwel levenloos tussen het gras gevonden. Nadat ze vijf minuten gedronken had begon ze te zoemen en vloog op. Ik heb kort filmpje dat ze zit te drinken met daarna een ander exemplaar een jaar later. Meer foto's in het hommelalbum.

Lijkt sterk op de aardhommel, behoort ook tot de aardhommel-groep, maar heeft iets lichter gele strepen. Doordat de haren kunnen verbleken zijn ze dan lastig onderling te onderscheiden, maar het mannetje veldhommel heeft ook lichte haren op de kop, op deze foto is dat beter te zien. Ik was even op het verkeerde been gezet met deze hommel omdat er ook gele haren achter op het borststuk zitten. Dat deed me aan een tuinhommel denken, die lijkt op de aardhommel maar heeft twee gele banden over het borststuk. Alleen heeft die geen gele haren op de kop, en de gele haren hier zijn niet voldoende om voor een band door te gaan. Meer foto's in het hommelalbum.

Een vrij grote, overal voorkomende hommel, te herkennen aan het bruinrode borststuk en de witte achterlijfspunt. Ze nestelen graag in boomholtes of nestkastjes, ze vliegen vanaf half februari tot begin oktober. Hier nog een portretfoto
Dit beestje stelde me eerst voor een raadsel, een zwarte hommel met witte achterlijfspunt? Waarneming.nl gaf uitkomst, ook een boomhommel. Normaal hebben deze een roodbruin borststuk, maar de werksters kunnen ook een donker borststuk hebben. Meer foto's in het hommelalbum.

De akkerhommel heeft behalve een oranje-bruin borststuk ook eenzelfde gekleurd achterlijfspunt, maar dat kan variabel zijn. Dit exemplaar heeft ook nogal wat lichte beharing. In de tuin zijn ze de hele zomer aanwezig, lijken ook niet kieskeurig wat blembezoek betreft. Aan het eind van de zomer zijn het de laatste hommels die ik nog zie, meest op paarse dovenetel en Amerikaanse sering.
Op deze foto is duidelijk te zien hoe borststuk en achterlijf vrijwel gescheiden zijn, dit is van belang voor de temperatuur­huis­houding, het achterlijf hoeft minder warm te blijven dan het borststuk dus zit zo veel mogelijk gescheiden. Bij heel warm weer kan de hommel oververhit raken, dan wordt koel bloed uit het achterlijf naar het borststuk gepompt en warm bloed naar achteren waardoor er een groter oppervlak ontstaat om warmte af te geven.(bron: "Een verhaal met een angel" van Dave Goulson)
Voor nog een foto klik hier. Nog meer foto's in het hommelalbum.

Steenhommel vrouw en man, de man ben ik niet zeker. De man steenhommel kan verward worden met de weidehommel en ook de grashommel kan er op lijken. De weidehommel heeft vaak ook een gele band aan de bovenrand van het achterstuk maar niet altijd. Het determineren van hommels kan lastig zijn.

Een algemeen voorkomende hommel. Oranjerood achterlijfs punt, gele band over bovenkant borststuk en achterlijf. Maar die kunnen ook ontbreken. Het mannetje heeft geel behaarde kop en borststuk. Voor foto van een mannetje klik hier. Meer foto's in het hommelalbum.

De grote koekoekshommel gedraagt zich als een koekoek, ze gebruikt de aardhommel als gastgezin. In het nest van de aardhommel doodt of verjaagt ze de koningin en zet er dan haar eieren af. Ze doet ook haar best op een aardhommel te lijken. Het vrouwtje heeft een okergele brede borstband, het mannetje heldergeel. De achterlijfspunt is wit maar wordt voorafgegaan door gele beharing, het laatste segment is weer zwart, de vleugels zijn donker. Ze kroop van bloem tot bloem in de gele vlinderstruik, ze zullen best kunnen vliegen maar ik heb het haar niet zien doen. Ze kroop tergend langzaam spiraalsgewijs rond de tak, het was een prachtig gezicht iedere keer dat ze weer tevoorschijn kwam, voor nog een foto klik hier.

Deze grote hommel met donkere vleugels viel me op door het formaat en doordat hij bijna zwart-wit leek, een grote witte achterlijfspunt en een bleekgele band over het borststuk. Helaas stond er flink wat wind die dag en heb ik met moeite maar één acceptabele foto kunnen maken. De tweekleurige koekoekshommel kan verward worden met de grote, maar de band over het borststuk is bleker en de beharing langer. Ze parasiteren op de veldhommel en de wilgenhommel. Lengte vrouwtje 18-26 mm., mannetje 15-18mm. Ook deze hommel wandelde meer over de bloem dan steeds af en aan vliegend zoals gewone hommels doen, ook de vierkleurige hieronder was een wandelaar, ik heb nog niet gevonden of dat specifiek is voor koekoekshommels.

De vierkleurige koekoekshommel gebruikt de weidehommel en de veenhommel als gastgezin, het is hier de meest algemene en vroegst vliegende koekoekshommel, de vrouwtjes vliegen vanaf eind maart. Het is een vrij kleine koekoekshommel, lengte vrouwtje 14-16mm., mannetje 13-15mm. over het borststuk loopt een brede okergele band, midden over het achterlijf een witte, een smalle zwarte en het uiteinde is rossig behaard. Dit uiteinde houden ze vaak iets naar binnen gebogen waardoor dat rossige niet altijd goed te zien is. Van het exemplaar op de foto's weet ik niet helemaal zeker of het de vierkleurige is maar het was wel het meest waarschijnlijk. Op deze foto is het rossige uiteinde een beetje te zien, het lijkt wel een al wat versleten exemplaar.

Van deze ben ik niet zeker, het was een foto uit de map 'onbekend' uit de tijd dat ik ook nog geen macrolens had. Na enig speurwerk kwam ik uit op de rode koekoekshommel, Obsidentify (foto­herkennings­software) kwam ook met deze suggestie. Dit zou de donkere vorm zijn, ze kunnen ook een gele kraag hebben. Van het vrouwtje zijn de vleugels donker. Ze parasiteren op de steenhommel.

Een piepklein bijtje, op het eerste gezicht denk je een vliegje te zien. Ze zijn zo'n 5-8mm lang en vooral het mannetje (rechts) valt op door z'n wit tot geel masker. Het vrouwtje (links) heeft slechts twee lichte vlekken in het gezicht, ook de poten hebben lichte vlekken. Hun nesten maken ze in uitgeholde stengels, braam is geliefd. Toevallig hebben we sinds een jaar een braam in de tuin. Op de foto's zitten ze op de bloemen van de klimhortensia, het stuifmeel wat ze verzamelen bewaren ze dus in hun krop. Klik hier voor een bovenaanzicht.

Een enorm grote bij, de grootste van Nederland, 20-25mm., door kleur en formaat niet te missen. De vleugels hebben een metaalblauwe glans, dat is op deze foto een beetje te zien. Het was een enorme verrassing haar in de tuin te zien, ze zijn vrij zeldzaam. Er zit weinig verschil in mannetjes en vrouwtjes, het mannetje heeft alleen een oranjegeel antennelid en een knik aan het uiteinde. Het vrouwtje knaagt nestgangen in dood hout, de eieren worden één voor één afgezet in een broedcel op een 'broodje' van stuifmeel en nectar.
Ze kwam een paar weken lang vrijwel dagelijks langs, dat werden erg veel foto's, dus heeft ze een eigen fotoalbum.

De honingbij is bekend als bestuiver van planten en producent van honing en bijenwas. Om aan die honing te komen plaatsen imkers op geschikte plaatsen bijenkorven, en dat kan soms minder positief zijn dan algemeen gedacht. De honingbijen kapen dan het voedzel van de wilde bijen weg wat de stand daarvan niet ten goede komt.
De bijen kunnen verschillend gekleurd zijn, ze hebben meer of minder oranje gekleurde achterlijf segmenten, zie de foto hierboven en die hiernaast. Het grootste deel van de bijen leeft dus in door mensen gemaakte kasten of korven, in het wild leven ze bijvoorbeeld in boomholtes.

Bijen worden geregeld verward met sommige zweefvliegen. De blinde bij doet zijn best de honingbij te imiteren, hij maakt zelfs het zoemende geluid. Het duidelijkste verschil zijn de lange antennen van de honingbij, de blinde bij heeft heel korte; de honingbij heeft vier vleugels, de blinde bij twee maar dat verschil is lastig te zien. Wanneer ze stil zitten heeft de honingbij de vleugels over de rug gevouwen, bij de blinde bij vormen ze een driehoek. De honingbij heeft stuifmeelkorfjes aan de achterpoten, de blinde bij niet, en de ogen zijn verschillend, die van de blinde bij zijn meer rond.

De klokjesdikpoot hoort tot de dikpootbijen en heeft een voorkeur voor Campanula's, bij ons zaten ze op de Campanula portenschlagiana, samen met de grote klokjesbij. Hij kan verward worden met een zandbij, maar het laatste lid van de voet is hier dikker. Het vrouwtje heeft smalle witte haarbandjes op de tergieten en een opvallende oranjebruine achterlijfspunt, het mannetje is geheel geelbruin behaard. Voor een achteraanzicht klik hier.

Wanneer in de tuin een onbekend plantje opduikt laat ik het altijd eerst staan om te kijken wat het is. Zo verscheen er de hennepnetel, en die trok weer een opvallend bijtje, de andoornbij. Deze hoort tot de sachembijen, komt meest voor op zandgronden en vliegt liefst op lipbloemigen. Ze zijn zo'n 10-13 mm. groot. Het meest opvallend was de kop, opvallend gele voorkant. Het vrouwtje heeft ook een rossige achterlijfspunt. Op de foto het mannetje met z'n lange tong, en op deze foto is de hele bij te zien.
Bovenstaande foto's had ik begin augustus 2022 gemaakt en hoopte de volgende zomer hem weer te zien. De hennepnetel bloeide volop, raakte uitgebloeid, geen andoornbij. Tot ik half september een bij op de paarse dovenetels zag, het was een nogal versleten man andoornbij, hier ook nog een portret.

Te herkennen aan zwarte beharing kop en onderzijde en oranjerode beharing bovenzijde en achterschenen. De bij bezoekt bloemen uit de composieten familie, klokjes en kruisbloemigen. Hier zat hij op een helleborus niger te rusten.

Een vrij laat vliegende bij, vanaf eind juni, vrij fors, achterlijf zwart met grijze haarbandjes. Heeft een voorkeur voor composieten.

Een zandbij van 9-10mm. Roodbruine beharing op borststuk, lichtbruin op de kop, smalle witte haarbandjes, in het midden onderbroken op de eerste tergieten. Klik hier voor nog een foto.

Deze zandbij, 11-15mm., vliegt van eind maart tot begin juli. Ze maken vrij diep in zand, ze zijn vrij algemeen behalve, begrijpelijkerwijs, in gebieden met kleigrond. Op deze foto probeert een vrouwtje te drinken van een bloem van een rhododendron die net begint los te laten, je ziet nog net een stukje tong uitsteken.

Een zandbij van 12-15mm. Borststuk bruin behaard, de zijkant onderaan wit. Het vrouwtje heeft aan de randen van tergiet 2-3 plukken witte haren, achterlijf verder glimmend zwart.

Van deze bij is duidelijk waar de naam aan te danken is, op deze foto is dat beter te zien. Hoort tot de zandbijen, vliegt vanaf maart. Het vrouwtje is 10-11 mm. lang, het mannetje iets kleiner en slanker. Voor nog een foto klik hier.

De asbij is een zandbij met een behaard grijs/wit borststuk en blauwglanzend zwart achterlijf, en een wit behaard gezicht. Het vrouwtje (foto) valt op door het wit behaarde borststuk met een zwarte band in het midden. Het mannetje heeft een wit-grijze beharing op het borststuk. De asbij vliegt van eind maart tot juni.

Groefbijen lijken op zandbijen, zij graven hun nesten ook in de grond. Opvallend is de inkeping - de groef - aan het eind van het achterlijf van de vrouwtjes waaraan ze hun naam te danken hebben.
Het vrouwtje van de roodpotige groefbij heeft oranje-rode tarsen en schenen van de achterste poten en opvallend witte haarbandjes op het achterlijf. Deze bijen nestelen vaak sociaal en niet solitair, meerdere vrouwtjes zorgen voor hetzelfde nest. De bevruchte vrouwtjes overwinteren in het nest. Ik las over een onderzoek van Britse en Zwitserse onderzoekers die ontdekten dat de bijen socialer werden naarmate het klimaat warmer was. Met het oog op de klimaatverandering zou de soort in de toekomst talrijker kunnen worden.
Voor een foto van het mannetje klik hier.

Een vrij grote groefbij met drie onderbroken witte banden op het achterlijf waardoor het zes witte vlekken lijken. Nestelt op een zonnig plekje in een zanderige bodem. In de tuin zag ik ze vaak op de cotoneaster horizontalis. Klik hier voor nog een foto.

Een slanke groefbij van 8-10mm., een deel van de tergieten kan rood zijn. Kan verward worden met de berijpte geurgroefbij. De vrouwtjes overwinteren en beginnen in het voorjaar een nest, ze nestelen in de grond.

Er zijn drie smaragd­groefbijen in Nederland waarbij de langkop­smaragd­groefbij (Lasioglossum morio) te herkennen is aan de langere kop. Helaas heb ik daar geen geschikte foto van, dus dit zou ook de gewone smaragdgroefbij (Lasioglossum leucopus) kunnen zijn. En er is ook een glimmende smaragdgroefbij ( Lasioglossum nitidulum), deze is te herkennen aan een glimmend groen plekje onder de vleugelimplanting. Het zijn heel kleine bijtjes van zo'n 6mm. Voor nog een foto klik hier.

De klimopbij hoort tot de zijdebijen, dit zijn solitair levende bijen, ze nestelen in de grond. De nestcellen worden bekleed met een stof die ze met hun speekselklieren produceren, en het lijkt zijdeachtig, vandaar hun naam. De meeste soorten hebben duidelijke haarbanden op de rand van de segmenten zoals het exemplaar op de foto heeft. Voor nog een foto klik hier.

Deze bijendame valt direct op door de lange gele verzamelharen aan haar achterpoten, ze heeft witte haarbandjes op de rug. Het mannetje heb ik nog niet gezien maar deze is lichtbruin behaard, ook de haarbandjes op de rug.
Ze nestelen vaak in grote groepen in holletjes in het zand, ze komen daarom ook meest voor in gebieden met zandgrond.

De grote klokjesbij is een slanke, vrij kleine bij - ong. 1 cm. - met een voorkeur voor planten van het geslacht Campanula. Ze hebben smalle witte haarbandjes op de tergieten, het vrouwtje heeft een witte buikschuier. Ze nestelen in rietstengels of gaten in dood hout, ook in bijenhotels, die worden afgedicht met zand en steentjes.

Een vrij kleine - 5-7 mm. - bij, met smalle haarbandjes, de vrouwtjes hebben een gele buikschuier. Ze nestelen in rietstengels of gaatjes in dood hout, ze gebruiken hars om af te dichten. Het exemplaar op de foto verzamelt hars op een sparappel, helaas kon ik er niet voldoende dicht bij voor een goede foto.

Het vrouwtje is een in het oog springende grote behangersbij met opvallende goudgele haarbanden op het achterlijf en een zelfde kleur buikschuier. Het mannetje heeft witte haarbandjes en lange witte haren aan de vooorpootjes. Ze nestelen zowel onder als boven de grond in bestaande holtes. Op deze foto is de buikschuier beter te zien. De lathyrusbij onderscheidt zich van ander megachile-soorten door de kaak met slechts twee tanden, de andere soorten hebben er drie of vier. Meer foto's in het album behangersbijen.
Synoniem: Chalicodoma ericetorum

Het mannetje lathyrusbij.

De tuinbladsnijder is een algemeen voorkomende behangersbij. Ze bekleed haar nestjes met stukjes blad of bloemblaadjes. Ze hebben een gele beharing, de haarbandjes op het achterlijf zijn in het midden onderbroken. De buikschuier van het vrouwtje is helemaal oranjerood, dus geen zwarte achterste segmenten. Het mannetje heeft een witte beharing. Op deze foto is de buikschuier te zien.

De grote bladsnijder hoort tot de zgn. behangersbijen, deze bijen bekleden hun holletjes met stukjes blad die ze met hun kaken uit bladeren knippen. Ook de ingang wordt er mee afgedicht. De vrouwtjes verzamelen stuifmeel met haren onderop hun achterlichaam, de zgn. buikschuier, en dus niet aan hun achterpoten zoals veel andere bijen. Kenmerkend voor het vrouwtje (foto boven) grote bladsnijder zijn het grote formaat, ong. 14mm., de oranjerode buikschuier waarvan de achterste twee segmenten zwart behaard zijn (door al het stuifmeel niet altijd goed te zien) en zwarte haren aan de bovenzijde van het laatste segment. Op deze foto heeft het vrouwtje het achtereind omhooggekruld, wat een typerende houding is bij het verzamelen van stuifmeel, en zijn de haren van de oranjerode met zwarte buikschuier te zien.

Het mannetje (foto boven) kenmerkt zich door zijn opvallende afgeplatte harige witte voortarsen. Het lijken onverdraagzame types, ik heb er een tijdje naar staan kijken, het mannetje leek doelbewust iedere ander soort bij die op dezelfde plant kwam -een brede lathyrus dus meer dan genoeg bloemen- weg te jagen. Meer foto's in het album behangersbijen.

De rosse metselbij is een veel voorkomende metselbij. Het is vaak een gast van bijenhotels, ze hebben hun naam te danken aan het feit dat ze de ingang dichtmetselen met klei, lemig zand of modder, de zandkorrels 'lijmen' ze met speeksel aan elkaar. Op deze foto is een dichtgemetselde bamboe uit het insectenhotel te zien, het lijkt grof zand, dat zand ligt zo hier en daar op ons tuinpad.
De mannetjes hebben een wit 'kuifje', de vrouwtjes twee kleine hoorntjes. Deze soort kan daarom verward worden met de gehoornde metselbij. Deze heeft echter een zwart bovenlijf en een geheel rood behaard achterlijf. Bij de rosse zijn de eerste drie segmenten van het achterlijf rood behaard, de achterste zwart.

Omdat de mannetjes vooraan in het nest zitten komen zij als eerste naar buiten, alwaar ze de vrouwtjes opwachten om gelijk aan het nageslacht te gaan werken, zoals op deze foto te zien is. Hier is ook het meest opvallend verschil tussen het mannetje en het vrouwtje te zien, het mannetje met z'n kuifje, het vrouwtjes met twee hoorntjes. Deze worden waarschijnlijk gebruikt bij het dichtmetselen van de kamertjes.
Meer over de rosse metselbij en meer foto's is hier te vinden.
Synoniem: Osmia rufa

De grote wolbij is een grote bij die opvalt door de gele onderbroken strepen op de rug. Het exemplaar op de foto was heel rustig waardoor ik van alle kanten foto's kon maken. Zijn naam heeft hij te danken aan het feit dat ze de haren, wol, van harige planten gebruiken om hun nest mee aan te kleden. Voor voedsel geven ze de voorkeur aan lip- en vlinderbloemigen. Op de foto's een mannetje, hier de doorns op de achterlijfspunt. Ze zijn aggressief naar andere insecten en gebruiken daarbij die doorns als wapen. Meer foto's in het album behangersbijen.

Hier nog een portretfoto van de grote wolbij, en hier zijn de stevige kaken te zien.

Wespbijen zijn koekoeksbijen, parasitaire bijen, ze maken zelf geen nest maar leggen hun eieren in de nesten van een ander soort zoals de zandbijen, waarna de uitgekomen larven de originele larven doden en zich daar te goed doen aan de voedselvoorraad. De volwassen bijen leven van nectar en stuifmeel maar verzamelen dit niet, ze hoeven immers geen nest te bevoorraden. Als gastheer heeft de gewone wespbij de viltvlekzandbij en de meidoornzandbij.

Een wespbij die ik de laatste jaren vaker zie, doordat deze ook nog gele pootjes heeft lijkt het op een afstand helemaal op een wesp. Als gastheer hebben ze de viltvlekzandbij of de zwartbronzen zandbij, beide heb ik wel eens hier in de tuin gezien.